11.02.2020 r. wtorek

Tym razem udało się zarezerwować lot o ludzkiej porze, tzn. o godz.15. Mogliśmy spokojnie wstać i dojechać do Krakowa, zaliczając przed odlotem obiad w naszym ulubionym barze, tj. "Szałasie pod sosnami". Niemniej pozostał inny problem – nocne szukanie miejsca namiotowego na dziki obóz, gdyż lądowaliśmy o 20:50. Podczas szczegółowej kontroli paszportowej w Izraelu nie przyznaliśmy się, że planujemy namiotową podróż po kraju i zeznaliśmy, że będziemy stacjonować w Eilat, żeby uniknąć zbędnych pytań. Celniczka nie mogła zrozumieć, dlaczego nie mamy rezerwacji hotelowej, zwłaszcza że jest późna pora, a z nami jest trójka małych dzieci... Zaczęła konsultować nasz przypadek z sąsiednią urzędniczką, denerwując się, ale ostatecznie odpuściła i mogliśmy przekroczyć granicę. Po odbiorze bagaży udaliśmy się do wypożyczalni SIXT, gdzie czekał już na nas Hyundai Accent (wynajęty zdalnie z Polski przed wyjazdem). Ostatecznie o godzinie 22 opuściliśmy lotnisko i ruszyliśmy szukać miejsca na namiot. Było 15 stopni C. Sprytny Mareczek nie zostawił nas na pastwę losu i już w Polsce przejrzał teren blisko lotniska na mapach Google. Znalazł ciekawy park Timna raptem 15 km od lotniska. Idealne miejsce daleko od drogi, przy skale na pustyni Negew. Park Timna to dolina ograniczona od strony północnej, zachodniej i południowej pasmem górskim Zuke Timna o wysokości 275-370m n.p.m. W starożytności wydobywano tutaj miedź. Pracowali tutaj starożytni Egipcjanie, a potem niewolnicy króla Salomona.

Zimową porą bardzo szybko robiło się ciemno. O godzinie 17 trzeba już było myśleć o noclegu, bo o 18 zapadały egipskie ciemności. Było to niestety uciążliwe, gdyż trzeba było funkcjonować bez światła jeszcze trzy godziny, zanim dzieci w końcu zasypiały. Późnym popołudniem opuściliśmy więc Eilat i ruszyliśmy na północ w poszukiwaniu miejsca na nocleg. Było 22 stopnie C. Pierwsza miejscówka na pustyni wydawała się dobra, ale zastanawiające było, że teren ten był zakreskowany na naszej mapie (OSM And), a chwilę później zauważyliśmy zasieki wojskowe i transport czołgów na pancernych lawetach. Ups. Poligon! Trzeba było się stamtąd ewakuować.
Jadąc dalej trafiliśmy na wieś Paran. Ściślej mówiąc był to tak zwany moszaw, czyli spółdzielnia rolnicza, jaką tworzyli syjoniści napływający masowo do Palestyny na początku XX wieku, gdzie kładzie się nacisk na pracę społeczną. Do osady wjeżdżało się i wyjeżdżało przez dwie bramy, zamykane na noc. Za Paranem chcieliśmy postawić namiot, ale nagle za wsią napotkaliśmy okropny smród ciągnący się kilometrami. Gdy poświeciliśmy latarkami teren wokół, okazało się, że jesteśmy w samym środku hodowli bydła, a krowy (jedna na drugiej) patrzyły na nas zaciekawionym wzrokiem. Znów musieliśmy uciekać, ale zapach w aucie pozostał na długo... Ostatecznie udało nam się znaleźć całkiem przyjemne dzikie miejsce kempingowe Wadi Baraq na pustyni. W środku nocy przyjechała jakaś rodzina izraelska i również rozbiła dwa namioty kilkadziesiąt metrów od nas, także mieliśmy sąsiadów.

13.02.2020 r. czwartek

Po raz kolejny przywitał nas piękny słoneczny poranek. 20 stopni C. Dzieci wstały już o 7. W tym dniu zaplanowaliśmy dojechać nad Morze Martwe. Przed południem parkujemy samochód u stóp starożytnej żydowskiej twierdzy – Masady. Forteca położona jest na szczycie samotnego płaskowyżu na krańcu Pustyni Judzkiej na wysokości 440 m ponad lustro Morza Martwego. Od okolicznych wzgórz odcinają ją głębokie wąwozy. Pierwsze fortyfikacje zostały zbudowane przez Machabeuszy w II w. p.n.e. Herod I Wielki znacznie je wzmocnił i przekształcił we wspaniałą warownię, wyposażoną w ogromne zbiorniki wody oraz spichlerze na wypadek oblężenia. Na szczyt można wejść i zejść Wężowym Szlakiem lub kolejką linową. My zdecydowaliśmy się jechać kolejką do góry, a drogę powrotną zaliczyć pieszo, po drodze obserwując koziorożce. Zwiedzanie twierdzy zajęło nam dobrych kilka godzin, ale mimo to starsze dzieci poradziły sobie z kamienistym zejściem, a Gabrysia spała w nosidle na plecach Marka. Po dotarciu do auta przygotowaliśmy posiłek na gazie i znów nadciągnął wieczór. Już po zachodzie słońca opuściliśmy Masadę i ruszyliśmy w kierunku pustynnej oazy Ein Gedi, obecnie pięknego uzdrowiska nad Morzem Martwym, z nadzieją na znalezienie noclegu. Po raz kolejny przekonaliśmy się, że wcale nie jest łatwo namierzyć takie miejsce na namiot. Wokół same niedostępne wzgórza, a do nadmorskich obszarów jest zakaz wjazdu ze względu na występujące tutaj zapadliska. Była wietrzna noc, zdecydowaliśmy się wjechać w jedną dróżkę prowadzącą do morza, której asfalt został brutalnie zniszczony przez tąpnięcia. Modliliśmy się, aby ziemia wytrzymała pod nami, nie mieliśmy wyjścia. Noc była spokojna poza tym, że teren okazał się miejscem nocnych manewrów wojskowych. Na szczęście w powietrzu. Myśliwce latające z prędkością ponaddźwiękową produkowały fale uderzeniowe i budziły nas całą noc.

14.02.2020 r. piątek

Poranek był słoneczny, ale wietrzny. Ciężko było używać palnika z gazem. Udało nam się zaobserwować piękny wschód słońca nad Morzem Martwym. Dopiero teraz mogliśmy zobaczyć, jak wyglądał naprawdę teren, pełen dziur w ziemi i tąpnięć. Ups.. Podczas tego wyjazdu nie planowaliśmy kąpieli w Morzu Martwym. Takową zaliczyliśmy rok temu podczas pobytu w sąsiedniej Jordanii. Nawet teraz, stojąc nad morzem, możemy oglądać jordańskie miejscowości po drugiej stronie brzegu.
Z powodu wiatru przygotowaliśmy śniadanie przy wjeździe do rezerwatu przyrody w Ein Gedi, ale ostatecznie nie zdecydowaliśmy się na wejście do parku z powodu okrojonego czasu w Izraelu. Chociaż trochę żałujemy, bo szlaki wyglądały bardzo zachęcająco.

14.02.2020 r. piątek

Klasztor na Górze Kuszenia w obecnym kształcie został odbudowany w XIX w. Znajdują się tutaj schody prowadzące do kamienia, przy którym – według tradycji – Jezus był kuszony przez diabła. Kamień jest częścią Kaplicy Kuszenia. Na szczyt góry można dojść w pół godziny stromą ścieżką, która prowadzi przez klasztor.
Po zwiedzaniu klasztoru poczuliśmy głód. Jadąc autem na północ kraju, rozglądaliśmy się za jakimś fajnym i przystępnym barem. Znaleźliśmy taki we wsi Mehola, niedaleko porzuconego czołgu. Był to wciąż teren Palestyny, więc ceny były niższe. Za porządną porcję kebabu, falafela, hummusu, warzyw, frytek i pit oraz dwie kawy zapłaciliśmy 55zł. Dodatkowo dostaliśmy za darmo trzy pity na drogę. Popołudniu rozhulał się wiatr. Gdy dotarliśmy nad Jezioro Galilejskie, podmuchy były naprawdę silne. Pobyt nad jeziorem rozpoczęliśmy od zobaczenia Kafarnaum – starej zniszczonej synagogi z przełomu II i III w. oraz ruin domu św. Piotra, nad którymi zbudowano kościół w kształcie łodzi. Dwa tysiące lat temu Kafarnaum było ważnym miasteczkiem graniczny między dwoma rywalizującymi królestwami, dziś jest tutaj cicho i spokojnie.

15.02.2020 r. sobota

Poranek był dość słoneczny i ciepły. Poszliśmy na spacer wzdłuż brzegu jeziora, zbierając muszle. Spotkaliśmy kilku rosyjskich wędkarzy. Po spakowaniu namiotu pojechaliśmy do Tabgha – miejsca cudownego rozmnożenia chleba i ryb. Na pamiątkę cudu nakarmienia pięciotysięcznego tłumu pięcioma bochenkami i dwiema rybami powstał tutaj kościół. Niedaleko znajduje się też kościół prymatu Piotra zbudowany w miejscu, w którym według tradycji Jezus ukazał się po swej śmierci po raz trzeci. W miejscu tym Jezus spożył posiłek ze swymi uczniami i wskazał na Piotra jako głowę Swego Kościoła. Znajdująca się wewnątrz świątyni skała (Mensa Christi) jest uważana za „stół”, przy którym Jezus spożywał posiłek ze swoimi uczniami. Znajdują się tam tez starożytne schody prowadzące w kierunku Jeziora Galilejskiego, na których stał Jezus wpatrując się w wodę. Ostatnim odwiedzonym przez nas miejscem w okolicy jeziora była Góra Błogosławieństw. Na jej szczycie postawiono ośmiokątny Kościół Błogosławieństw, aby upamiętnić miejsce, gdzie Jezus wygłosił kazanie, odwołując się do ośmiu cnót.

Ostatnim miastem, które odwiedzamy w tym intensywnym dniu, jest Nazaret. Jest to największe miasto arabskie w Izraelu (70 tysięcy mieszkańców), dość zatłoczone, a biorąc pod uwagę brawurową jazdę arabskich kierowców, prowadząc samochód trzeba mieć oczy naokoło głowy. W Ewangeliach Nazaret zostało przedstawione jako miejsce dorastania Jezusa, dlatego wybudowano tutaj liczne sanktuaria upamiętniające wydarzenia biblijne. Bazylika Zwiastowania stoi w miejscu domu Marii i groty, gdzie Archanioł Gabriel zwiastował Pannie narodzenie Syna. Stojący po drugiej stronie placu kościół św. Józefa został zbudowany w 1914 r. na miejscu domu św. Józefa. Wewnątrz w grocie znajduje się warsztat Józefa.
Późnym popołudniem opuszczamy Nazaret. I tak pewnie zastanie nas noc zanim znajdziemy miejsce na namiot. Jedziemy więc nad Morze Śródziemne, bo to jedyna okazja, aby je zobaczyć podczas tego wyjazdu. Grafik jest zbyt napięty, czasu zbyt mało. Na mapie oznaczamy parking przy rzymskim akwedukcie w Cezarei nad samym morzem. Gdy docieramy na miejsce, jest tutaj kilka samochodów, chyba pustych. Po ciemku rozkładamy namiot. W nocy przyjeżdża policja i informuje nas, że tutaj nie możemy spać, kilkadziesiąt metrów dalej na plaży tak, ale nie tutaj. Grzecznie prosimy, aby wyjątkowo dostać pozwolenie, gdyż dzieci już śpią. Policjant dzwoni do jednostki i po chwili odczuwamy ulgę – nie musimy się przemieszczać, możemy tutaj zostać. Niestety później przyjeżdżają arabskie ziomki, imprezują, piją, podjeżdżają pod nasz namiot, świecąc światłami. Mamy ich serdecznie dość ale zagryzamy wargi! Na szczęście w końcu opuszczają to miejsce i możemy spokojnie zasnąć.

16.02.2020 r. niedziela

Słoneczny, ale chłodny poranek. Samochodowy termometr pokazuje 9 stopni C. Zwiedzamy starożytny akwedukt i przemieszczamy się autem kilkaset metrów dalej na plażę. Tutaj będzie dużo przyjemniej przygotować i zjeść śniadanie. Dzieci bawią się w piasku, a my podziwiamy krajobrazy. Daleko widać słynny port w Cezarei. Zdajemy sobie sprawę, że mamy bardzo mało czasu, a jeszcze nie dotarliśmy do Jerozolimy, ale żal nam opuszczać Cezareę bez zobaczenia jej starożytnej części. Postanawiamy, że odwiedzimy to miejsce, ale bez zbędnego przedłużania, na szybko. Trudno, lepsze to niż nic.
Miejscowość Cezarea zawdzięcza swoją nazwę Herodowi Wielkiemu, który rozpoczął jej budowę w 22 r.p.n.e. i nazwał na cześć cesarza. Był tutaj port morski, magazyny, rynki, drogi, łaźnie miejskie i świątynie bogów rzymskich. To tutaj znajdowała się siedziba rządów Poncjusza Piłata, a Piotr Apostoł nawrócił rodzinę pierwszego poganina przyjmującego chrześcijaństwo – rodzinę Korneliusza. W Cezarei przez dwa lata był więziony Apostoł Paweł. W powstałym Parku Narodowym Cezarei Nadmorskiej można podziwiać najstarszy w Izraelu amfiteatr, gdzie organizowane są letnie koncerty, fragmenty murów miejskich, pozostałości największego hipodromu rzymskiego oraz synagogę z IV w. Ruiny starożytnego portu znajdują się pięć metrów pod wodą i są dostępne tylko dla płetwonurków.

Po dwóch godzinach spędzonych w Starożytnej Cezarei wsiadamy do samochodu i ruszamy wreszcie do Jerozolimy. Wiedzieliśmy, że czas w tym mieście trzeba dobrze wykorzystać. Szkoda byłoby go marnować na szukanie miejsca na namiot dziesiątki kilometrów od miasta. Postanowiliśmy zarezerwować jakiś tani nocleg w centrum miasta. Pięć nocy spędziliśmy pod namiotem, dwie warto byłoby spędzić w świętym mieście. Złapaliśmy darmowe WiFi w Cezarei i udało nam się znaleźć nocleg w prywatnym mieszkaniu w cenie 59 zł za noc za naszą piątkę 400 metrów od Starego Miasta. Idealnie!

17.02.2020 r. poniedziałek

Wstajemy wczesnym rankiem, aby nie marnować czasu w tym pięknym miejscu. Już po ósmej ruszamy wszyscy do Starego Miasta od strony góry Syjon. Wędrujemy wąskimi uliczkami, docierając do Muru Zachodniego, częściej określanego mianem Ściana Płaczu. Stosowanie tutaj ścisłej kontroli rentgenowskiej jak na lotnisku nie pozostawia wątpliwości, że jest to ważne miejsce. Mur Zachodni stanowi jedyny zachowany fragment Drugiej Świątyni, zburzonej przez Rzymian w 70r. Żydzi z całego świata przybywają tutaj, aby zawodzić po utracie Domu Bożego. Ogromna ściana wzbudza respekt. Mężczyzni modlą się po lewej stronie, kobiety i dzieci zaś z prawej. Pod ścianę poszłam wraz z Anastazją. Obserwowałyśmy, jak żarliwie modlą się kobiety z księgami w rękach oraz jak wsuwają w szczeliny muru karteczki z wypisanymi prośbami.
Następnie nasze kroki skierowaliśmy na najsmutniejszy trakt dla świata chrześcijan – Via Dolorosa, czyli Drogę Krzyżowa. Jest to ulica na Starym Mieście prowadząca do Bazyliki Grobu Pańskiego. Tu właśnie tysiące pielgrzymów podąża śladem Jezusa, który szedł tędy po śmierć na Kalwarii. Nie wszystkie z 14 stacji Drogi Krzyżowej są zgodne z prawdą, jednak część z nich faktycznie odpowiada miejscom z Ewangelii. Przejście Via Dolorosa całkowicie zrewolucjonizowało moje wyobrażenie, jak wyglądała Droga Krzyżowa 2000 lat temu. Zawsze myślałam, że Jezus szedł wiele kilometrów pod wysoką górę. Obecna droga jest dość płaska i ma 660 metrów długości, licząc od miejsca skazania do miejsca egzekucji. Wygląda jak wąska, zakurzona, boczna uliczka miasta pełna sklepików. Aby dostrzec wszystkie stacje, trzeba się mocno skoncentrować, bo łatwo je przeoczyć. 
Następnie idziemy przedłużeniem Via Dolorosa, gdzie stoi Bazylika św. Anny, a tam głęboko pod ziemią znajduje się czczona przez prawosławnych krypta Narodzenia Maryi. Kilkadziesiąt metrów za bazyliką jest Brama Lwów, zwykle nazywana Bramą św. Szczepana, ukamienowanego poniżej bramy w Dolinie Cedronu.
Kolejne odwiedzone przez nas miejsce to Litostrotos. Jest to starożytna posadzka, znajdująca się w podziemiach Bazyliki Ecce Homo („Oto człowiek”). Było to miejsce, gdzie rezydował Poncjusz Piłat w czasie Paschy. Miejsce skazania i biczowania Jezusa. Wstęp tutaj jest płatny, a zwiedzanie trwa około dziesięć minut.

W końcu docieramy do Bazyliki Grobu Pańskiego, gdzie mieści się ostatnie pięć stacji. Bazylika otoczona jest najwyższą czcią i zarządzana przez pięć Kościołów: rzymsko-katolicki, ormiański, koptyjski, grecki i syryjski. Na podłodze, a nawet niektórych kolumnach wyznaczone są linie graniczne! Po wejściu do świątyni nasze kroki kierujemy na prawo schodami do góry, prowadzącymi na Kalwarię. Tam, pod ołtarzem w kaplicy greckiej jest miejsce, gdzie stał Krzyż. Grób Jezusa znajduje się na parterze kościoła w marmurowym grobowcu. Łatwo poznać to miejsce po olbrzymiej kilkugodzinnej kolejce. Nam udało się zobaczyć grób bez czekania – obecność dzieci zwykle rozczula ludzi i uprzejmie ustępują nam miejsca. Co prawda zdenerwował się na nas kopt pilnujący świętego miejsca, że próbujemy wejść bez kolejki, ale jakoś go udobruchaliśmy.
Bardzo ubolewam nad tym, że już nigdy nie dowiem się, jak to wszystko wyglądała dwa tysiące lat temu. Obecna Jerozolima jest bardzo mocno zabudowana i wzgórza niczym nie przypominają tych z czasów Jezusa.
Poza świętymi miejscami, Jerozolima to również bardzo ciekawe miasto. Łatwo zatracić się, spacerując wąskimi uliczkami Starego Miasta, gdzie co krok można kupić świeżo wyciskany sok z granatów (pycha!), lokalne jedzonko i nacieszyć oko, oglądając wyroby izraelskiego rzemiosła. Nie mogłam sobie odmówić zakupu pięknego błękitnego lustra otoczonego kafelkami w arabskie wzory, które obecnie zdobi naszą ścianę w salonie. Uwielbiam takie praktyczne pamiątki z podróży. :)
Późnym popołudniem wjeżdżamy samochodem na szczyt Góry Oliwnej, skąd podziwiamy panoramę miasta, a następnie przejeżdżamy do dzielnicy Mea Sherim, gdzie mieszkają ortodoksyjni Żydzi. Jest to jedna z najstarszych dzielnic w Jerozolimie, a jej mieszkańcy są skrajnie konserwatywni. Nie uznają współczesnego państwa Izrael, nie płacą podatków, odmawiają służby wojskowej. Ubierają się bardzo skromnie na czarno biało, mężczyźni noszą pejsy. Wszyscy wyglądają identycznie... Obecnie jest to biedna dzielnica, gdyż większość mężczyzn zamiast pracować, zajmuje się modlitwami (bardzo liczne synagogi, podobno jedna na dziesięciu mężczyzn), a kobiety mają na swoich głowach cały dom i wychowanie dzieci łącznie z utrzymaniem rodziny. Po tej dzielnicy poruszamy się samochodem, już po zmroku, przyglądając się ludziom. Mam wrażenie, że przenieśliśmy się w czasie dwieście lat wstecz... Późnym wieczorem wracamy do mieszkania i po szybkiej kolacji ładujemy się do łóżek, zmęczeni wyczerpującym dniem.

18.02.2020 r. wtorek

Ostatni dzień w Izraelu chcemy wykorzystać maksymalnie. Wstajemy bardzo wcześnie, pakujemy się i już po ósmej opuszczamy mieszkanie Abu, żegnając się z właścicielką i robiąc wspólne zdjęcie. To był dobry czas. Wczoraj nie udało nam się dostać na Wzgórze Świątynne, bo było już zamknięte późnym popołudniem, dlatego teraz chcemy to nadrobić. Poznaliśmy już dość dobrze okolice Starego Miasta, dlatego teraz nie mamy problemu z zaparkowaniem bezpłatnie auta na jednej z uliczek, chociaż czeka nas wędrówka w górę do murów miasta. Ponownie jesteśmy przy Ścianie Płaczu. Tym razem idziemy drewnianym podestem wysoko i oglądamy to miejsce z góry. Wejście Bramą Maurów (jedyną otwartą dla niemułzumanów) na Wzgórze Świątynne jest strzeżone przez palestyńską policję. Obowiązuje zakaz wstępu dla Żydów. Jest to chyba największy punkt zapalny w całym mieście. Wzgórze nazywane dawniej Moria jest jednym z najświętszych miejsc islamu, judaizmu i chrześcijaństwa. Tutaj w latach 964-957 p.n.e. król Salomon zbudował Pierwszą Świątynię dla przechowywania Arki Przymierza. W 586r. p.n.e. została zburzona przez babilońskiego króla Nabuchodonozora, a na jej miejscu postawiono Drugą Świątynię (525-520 p.n.e.). Niestety w 70 r. n.e. budowla została zniszczona przez wojska rzymskie, a 65 lat później całkowicie zrównana z ziemią. Obecnie jest to wyłożony kamiennymi płytami plac, pośrodku którego stoi meczet Kopuła na Skale z VII wieku z charakterystyczną ogromną złotą kopułą. Do meczetu niestety nie pozwolono nam wejść. Wewnątrz znajduje się Święta Skała – stara kamienna płyta, na której Abraham miał złożyć w ofierze Izaaka i z której, jak wierzą muzułmanie, Mahomet uniósł się do nieba. Podobno można na niej obejrzeć odcisk stopy proroka. Obok Kopuły Skały znajduje się meczet El-Aksa z VIII w. W zakątkach wzgórza oglądać można również średniowieczne fontanny, łuki i bramy. Mimo zakazu wstępu dla Żydów, ortodoksyjna część z nich wciąż próbuje dostać się na wzgórze. Właśnie jesteśmy świadkami takiego zdarzenia. Policja palestyńska kulturalnie, ale stanowczo wyprowadza izraelskiego mężczyznę.
Opuszczamy wzgórze i po raz ostatni spacerujemy wąskimi uliczkami Starego Miasta. W moje ręcę wpada piękny szal z kaszmiru w arabskie wzory, który przywożę do Polski. Będzie mi przypominał o podróży do Izraela.

Przed nami ponowny wjazd do Autonomii Palestyńskiej wynajętym samochodem. Opuszczamy Jerozolimę i kierujemy się na południe do Betlejem. Jest to miasto będące ważnym ośrodkiem palestyńskiej administracji oraz kultury, a także miejsce, gdzie narodził się Jezus. Położone jest w zachodniej części Judei na wysokości około 775 m n.p.m. w odległości 10 kilometrów na południe od Jerozolimy.
Kolejne zakazane przez naszą wypożyczalnię miasto, kolejne wielkie czerwone tablice informujące o zakazie wstępu dla obywateli izraelskich. Tym razem na drodze stają nam palestyńscy taksówkarze. Grzecznie informują o zakazie wjazdu, każąc zaparkować samochód i wybrać podróż z nimi za około 400 szekli (450zł). Gwarantują nam swoją dostępność przez dwie godziny w Betlejem. Zaglądamy na parking - rzeczywiście samochody znanych wypożyczalni posłusznie zaparkowane, a ich użytkownicy wybrali zapewne transport taksówką. Uśmiechamy się miło do Palestyńczyków, dziękując za pomoc, ale zawracamy z tej drogi i postanawiamy wjechać do Betlejem inną trasą. Taksówkarze trochę się denerwują, głośno wołają za nami, że zabiorą nas za 200 szekli, ale nas już tam nie ma. Kwadrans później wjeżdżamy do miasta z innej strony bardzo spokojną drogą, bez niczyjej nagonki. Betlejem okazuje się bardzo spokojne, nikt nie zwraca na nas uwagi i nie ma żadnych złych zamiarów. Przy okazji tankujemy auto trochę tańszym paliwem. Potem zostawiamy samochód w samym centrum miasta wśród palestyńskich samochodów i wykupujemy parkomat. Pierwszym miejsce, które zobaczyliśmy, była Grota Mleczna. Według podań to tutaj Maryja z Józefem i Dzieciątkiem ukryli się w czasie rzezi niewiniątek, zanim uciekli do Egiptu. Grota stała się celem pielgrzymek wielu kobiet i małżeństw, które mają problemy z zajściem w ciążę. W IV/V wieku wybudowano nad nią świątynię bizantyjską, po której pozostały fragmenty mozaiki na dziedzińcu. Obecna świątynia powstała dzięki franciszkanom w 1872 roku. Po wyjściu z groty nasze kroki skierowaliśmy do Bazyliki Narodzenia Pańskiego, po drodze oglądając sklepiki z pamiątkami usytuowane wzdłuż wąskiej uliczki prowadzącej do centralnego Placu Żłóbka. Zatrzymaliśmy się też na bardzo aromatyczną kawę z kardamonem. Wczesnochrześcijańska bazylika została zbudowana w 325r przez cesarza Konstantyna nad miejscem narodzin Jezusa. Jest jednym z najstarszych kościołów na świecie. Do środka wiodą malutkie drzwi tak niskie, że niosąc Gabrysię w nosidle na plecach, musiałam przysiąść w kucki, aby tam wejść. Bazyliką zarządzają wspólnie Ormianie, franciszkanie i greccy ortodoksi. Przy prawej ścianie prezbiterium ustawiła się długa kolejka. To pewnie tutaj schodzi się do Groty Narodzenia. My również stanęliśmy. Szło nawet sprawnie, a ludzie przepychali nas uprzejmie na przód, widząc trójkę dzieci. Grota ma wygląd wyłożonej marmurem niszy skalnej, oświetlonej blaskiem wiszących lamp. Nie ma tam naturalnego światła. W podłodze umieszczono czternastoramienną gwiazdę, która ukazuje miejsce narodzin Jezusa. Obok znajduje się kapliczka, gdzie miał stać żłóbek. Miejsce warte zobaczenia. W Betlejem jemy też pyszny, chociaż ostry, i tani falafel. Nie ma jak Palestyna! :)